Ślad węglowy – zagrożenie, obowiązek czy szansa dla polskich przedsiębiorstw

Ślad węglowy to nowy parametr oceny przedsiębiorstwa – kolejny po jego wynikach finansowych, wyniku netto, przychodach, kapitale własnym, kapitalizacji i innych wskaźnikach.

Ślad węglowy staje się jeszcze jednym wskaźnikiem oceny organizacji. Co więcej, może być wręcz czynnikiem przeważającym, który finalnie zadecyduje o pozytywnym wyniku negocjacji czy dokonaniu transakcji.

Kryterium śladu węglowego należy do mierników niefinansowych, czyli mierników innego rodzaju niż obroty przedsiębiorstwa, jego zyski, akcje czy inne wyniki finansowe. Podobnie jednak jak mierniki finansowe pozwala na porównywanie firm. Obliczanie śladu węglowego przedsiębiorstwa, projektu albo produktu to kolejne narzędzie do ich oceny, a zatem narzędzie zarządzania decyzjami biznesowymi, narzędzie wspomagające przy podejmowaniu decyzji na wielu płaszczyznach organizacyjnych. I jest to narzędzie coraz bardziej doceniane przez ekspertów – zwłaszcza kadry kierownicze i finansowe oraz biegłych rewidentów.

Ślad węglowy to nie to samo co dwutlenek węgla albo emisja gazów cieplarnianych

Dwutlenek węgla to gaz występujący naturalnie w atmosferze ziemskiej. W powietrzu są jedynie jego śladowe ilości. Jest jednak jednym z tzw. gazów cieplarnianych (powodujących efekt cieplarniany) i należy do sześciu gazów cieplarnianych, których redukcję emisji nakazuje Protokół z Kioto (są to dwutlenek węgla, metan i tlenek azotu oraz gazy fluorowane: HFC, PFC i SF6, czyli substancje chemiczne zawierające w fluor). Gazy fluorowane mają w stosunku do dwutlenku węgla wysoki współczynnik globalnego ocieplenia (GWP). Współczynnik ten jest miarą wpływu substancji gazowej na globalne ocieplenie, wywoływane przez wzrost stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze.

Co to jest ślad węglowy

Ślad węglowy to całkowita suma emisji gazów cieplarnianych spowodowana – bezpośrednio lub pośrednio – przez osobę, organizację, firmę, wydarzenie, projekt, produkt, miasto, kraj…

W pewnym sensie jest on miernikiem wpływu, jaki dany proces bądź produkt
wywołuje na środowisko i zmiany klimatyczne.

Ślad węglowy nie dotyczy jednak emisji pyłowych do powietrza, zanieczyszczeń wody ani gleby. Informuje on jedynie o wpływie na efekt cieplarniany.

Międzynarodowe standardy w zakresie obliczania śladu węglowego (np. GHG Protocol) są opracowywane od lat 90. XX w. Wiele zagranicznych korporacji ma długoletnie doświadczenie w obliczaniu swojego śladu węglowego. W Polsce te praktyki są dopiero wdrażane.

Unijna dyrektywa CSRD i wytyczne ESRS zobowiązują do obliczania śladu węglowego coraz więcej grup organizacji. Dotyczy to także przedsiębiorców, którzy nie są bezpośrednio do tego zobowiązani, lecz są w łańcuchach dostaw innych firm czy organizacji mających taki obowiązek. Jednak sprowadzenie obliczania śladu węglowego jedynie do wywiązania się z tego obowiązku i wykazania go w raporcie jest błędem, podobnie jak poprzestanie na konieczności rozliczenia się z organem podatkowym w działalności gospodarczej. Analiza własnego śladu węglowego ma ogromny potencjał, pozwala na zidentyfikowanie słabych i mocnych stron organizacji, a w efekcie na odpowiednią modyfikację jej dalszych działań (np. optymalizację produktów poprzez kooperację z dostawcami i współpracę z klientami albo systemową transformację procesów produkcyjnych poprzedzoną analizą przeprowadzoną przez ekspertów i inżynierów), przynoszącą jej wymierne korzyści.

Ślad węglowy organizacji i ślad węglowy produktu

Mowa tu o dwóch niezależnych metodologiach obliczeń.

Ślad węglowy organizacji uwzględnia np. obszary działalności danego przedsiębiorstwa albo wręcz całej grupy kapitałowej. Obejmuje całkowite emisje gazów cieplarnianych, za które odpowiada dana organizacja – bezpośrednio lub pośrednio. Liczy się go w trzech zakresach. Pierwszy zakres to emisje bezpośrednie, czyli np. emisje ze spalania w kotłowni zakładowej albo przez firmowe samochody. Drugi zakres to emisje pośrednie, np. ze zużycia zakupionej energii elektrycznej. Trzeci zakres to emisje pośrednie obejmujące piętnaście kategorii całego łańcucha wartości firmy, m.in. zakupy towarów i dojazdy pracowników do pracy.

Ślad węglowy produktu dotyczy konkretnego wyrobu. Obliczenie go wymaga zbadania całego jego procesu produkcyjnego. Taka potrzeba zachodzi, gdy np. klient potrzebuje informacji o śladzie węglowym danego produktu na potrzeby własnego raportowania.

Zapewnienie kompletności danych

Obliczanie śladu węglowego wiąże się m.in. z problemem agregacji, rozumienia i przetwarzania danych. Wymaga zaangażowania specjalistów potrafiących szerzej zbadać i zrozumieć procesy zachodzących w organizacjach, jak np. procesy produkcji i generowane przez nie emisje. Wszystkie źródła emisji powinny być objęte inwentaryzacją. Potrzebne są również nowe plany reorganizacji przedsiębiorstw, stwarzające nowe szanse i korzyści finansowe. Właściwe przeprowadzenie tego procesu może pozwolić na zwiększenie marży przedsiębiorstw.

Wszystko to wymaga jednak systemowego podejścia do procesu obliczania śladu węglowego organizacji i zarządzania nim, a także udziału wielu specjalistów z odpowiednimi umiejętnościami i wykształceniem, także inżynierskim.

Odpowiedzią na te potrzeby i wyzwania są specjalistyczne systemy komputerowe, komplementarne i nieodzowne narzędzia wspierające w całym tym procesie. Umożliwiają one nie tylko obliczanie śladu węglowego, lecz również zarządzanie całym sektorem niefinansowym ESG i w efekcie całą transformacją biznesową.

Polska może się poszczycić wybitnymi programistami i firmami specjalizującymi się we wsparciu IT, rozumiejącymi lokalną specyfikę. Kompleksowe podejście do zagadnienia i zaangażowanie multidyscyplinarnych zespołów jest więc gwarancją sukcesu.

Korzyści spółki z zarządzania śladem węglowym

Główną korzyścią jest skuteczne zarządzanie emisjami gazów i ich redukcją, a skutkiem tego również strategią firmy. Zyski to identyfikacja ryzyk odnoszących się do gazów, identyfikacja opłacalności redukcji emisji, zarządzanie celami redukcji i kreowanie strategii.

ESG może być kluczową kwestią w procesie zwiększenia konkurencyjności organizacji, a ślad węglowy – jednym ze wskaźników porównawczych przewag konkurencyjnych.

Obliczanie śladu węglowego i jego raportowanie pozwala przyjrzeć się działalności organizacji, wyciągnąć wnioski, wykorzystać szanse. Bardzo istotne jest wypracowanie strategii biznesowej i opracowanie nowej koncepcji przedsiębiorstwa, z uwzględnieniem redukcji emisji, nowych technologii produkcji, energii odnawialnej. Raport śladu węglowego to z jednej strony tylko pewien wynik, a z drugiej współczesny szyld reklamowy przedsiębiorstwa. Wskazuje, że realizuje ono swoje cele, a jednocześnie rozwija się bez szkody dla środowiska.

W obecnych czasach istotne są nie tylko ceny produktów lub usług, lecz także wartości niematerialne, np. właśnie ślad węglowy. To symptom transformacji, dostosowania się do wymogów ESG i raportowania niefinansowego.

Realizacja celów klimatycznych Unii Europejskiej przyniesie organizacjom korzyści biznesowe, jeśli proces ich transformacji zostanie zaprojektowany i będzie budowany w połączeniu z planami biznesowymi, a kwestie klimatyczne zostaną włączone w tę logikę.

Trudności firm we wdrażaniu obliczania śladu węglowego

Przedsiębiorstwa są na różnych etapach zaawansowania projektu ESG i liczenia śladu węglowego. Niektóre duże grupy kapitałowe rozpoznały już te zagadnienia. Znaczna część przedsiębiorców jednak dopiero rozpoczyna przygotowania do tych procesów.

O ile świadomość kadr sukcesywnie wzrasta, o tyle jednak dla tych, którzy nie zaczęli się jeszcze zmagać z liczeniem śladu węglowego, największym problem jest fakt, że „nie wiedzą, czego nie wiedzą”.

Niekiedy towarzyszy temu złe nastawienie i niechęć do tematu, co może w skrajnych przypadkach doprowadzić do wypadnięcia z łańcucha dostaw.

Z jakimi trudnościami borykają się firmy? Oto kilka przykładów.

Obliczanie śladu węglowego organizacji w zakresie trzecim wiąże się zarówno z pewnymi niespodziankami, jak i z możliwościami redukcji emisji gazów. Z kolei wysoka wartość śladu węglowego „wbudowanego” w nasz produkt może stać się problemem dla naszego klienta, bo będzie musiał wykazać go we własnym łańcuchu wartości. Wysokie emisje w ramach łańcucha dostaw kumulują się w produkcie końcowym. Może się to okazać kluczowe dla polskich przedsiębiorstw będącymi poddostawcami zagranicznych kontrahentów, ponieważ skutkiem konieczności raportowania środowiskowego będzie dążenie organizacji do ograniczania śladu węglowego w zakresie trzecim, a zatem u swoich dostawców.

Szerzej w temacie na łamach dodatku do „Rzeczpospolitej” „ESG: raportowanie niefinansowe”  już wkrótce.